26 oktober 2018
En wat is het waard?
Op 17 oktober viert Tussen Kunst & Kitsch haar 35ste verjaardag met een speciale jubileumuitzending vanuit het Rijksmuseum. De geschiedenis van het verslavend trage programma puilt uit van de bizarre vondsten.
Tijdens de allereerste draaidag van Tussen Kunst & Kitsch was het meteen raak, al viel de opkomst tegen: ‘s ochtends waren er slechts honderd mensen komen opdagen bij het Singer Museum in Laren. Er moest een dorpsomroeper met megafoon aan te pas komen om de inwoners van Het Gooi te enthousiasmeren. Cees van Drongelen, die het format van BBC-programma Antiques Roadshow naar Nederland haalde en Tussen Kunst & Kitsch tot 2002 presenteerde, kon zijn geluk dan ook niet op toen er een opklapbare vork met lepel van zilver ter tafel kwam. Uit de zeventiende eeuw, in het originele reisetui. Waarde: 15.000 gulden.
Tussen Kunst & Kitsch raakte meteen een gevoelige snaar bij de tv-kijker. Van Drongelen vond die eerste afleveringen vlak voor zijn pensioen niet meer om aan te zien, maar desalniettemin raakte Nederland in de tweede helft van de jaren tachtig totaal in de ban van de verslavend trage televisie. Ieder seizoen dook wel een ets van Rembrandt op, taxatierecords sneuvelden bij bosjes.
Tegelijkertijd met de kijkcijfers nam ook de hoeveelheid fortuinzoekers toe. Duizenden snuifdoosjes, dominospelen en zakhorloges van opa trokken aan de getrainde blik van de experts voorbij. De meeste bezoekers werden buiten het oog van de camera uit hun droom geholpen, een gezegend groepje liep met five minutes of fame, een grote grijns en een denkbeeldige zak vol euro’s de deur uit.
Vermogen onder de soeppan
Een van de meest fascinerende Tussen Kunst & Kitsch-objecten is de gouden schijf die tijdens een uitzending in 1990 voorbij kwam. Een man had het mysterieuze kleinood, voorzien van een kruis op de voorkant en een onleesbare inscriptie op de achterkant, gevonden in een klomp lakwas. Archeologie-expert Mieke Zilverberg vermoedde dat de schijf uit de Middeleeuwen dateerde, maar had geen idee van de precieze herkomst of waarde. De eigenaar liet het er niet bij zitten en klopte aan bij het Louvre en later zelfs de NASA. Was het misschien een buitenaards voorwerp? Een definitief antwoord kreeg hij niet. Voor zover bekend is de cold case nog altijd niet opgelost.
Één ding is in 35 seizoenen Tussen Kunst & Kitsch nooit veranderd: de toevallige vondsten leveren de mooiste verhalen op. Kunstkenner Willem Jan Hoogsteder viel bijna flauw toen hij in 2008 een rond schilderijtje van Pieter Brueghel de Jonge in handen kreeg. De eigenaar had het 17,8 centimeter kleine werk, ooit aangeschaft voor 100 gulden, opgeborgen in een keukenla en gebruikt als onderzetter voor de soeppan. Godzijdank zonder blijvende schade, want de mini-Brueghel bleek tussen de 80.000 en 100.000 euro waard. Tegenwoordig behoedt het Rijksmuseum Twenthe de ‘onderzetter’ – nog steeds in particulier bezit – voor ongelukken.
Rietveld van de rommelmarkt
Voor een zwaar toegetakelde stoel, midden jaren negentig voor 25 gulden gekocht op Koninginnedag, leek het leed al geschied. In de uitzending van 26 maart 2001 herkende kunsthandelaar Frans Leidelmeijer de met dertig centimeter ingekorte stokkenstoel echter direct als een zeldzaam Rietveld-ontwerp. De eigenares ving er tijdens een veilig 125.00o gulden voor – een alleraardigst rendement voor dat geïnvesteerde geeltje.
Dermate kostbare rommelmarktvondsen zijn al bijna net zo zeldzaam als de Rietveld-stoel zelf. Veel vaker komen de financiële klappers uit een erfenis. In 2009 werd een broche van de Franse edelsmid René Lalique getaxeerd op 100.000 euro en voor 120.000 euro verpatst, vier jaar later bleek een omstreeks 1925 gemaakt collier met 142 smaragden 125.000 euro waard.
Het eigenaardigste erfstuk met een indrukwekkend prijskaartje moet wel het voorouderbeeld uit Congo zijn dat in de uitzending van 2 januari 2013 op de lachspieren van presentatrice Nelleke van der Krogt werkte. Haar scepsis verdween echter als sneeuw voor de zon toen expert niet-westerse kunst Jaap Polak de houten sculptuur, versierd met honderden spijkers, taxeerde op „minimaal anderhalve ton”. De stomverbaasde eigenares: „Ik moet ‘m met meer respect gaat behandelen, geloof ik.”
Bierglas van 85.000 euro
De kostbaarste Tussen Kunst & Kitsch-schat was al een jaar eerder boven water gekomen. Wederom een erfstuk, wederom meegebracht door een deftig sprekende dame op leeftijd. De grote vraag: was het een doek van de bekende Nederlandse kunstschilder Gabriël Metsu? John Hoogsteder, expert Hollandse meesters tot 1800 (en vader van voornoemde Willem Jan), had zo zijn twijfels. Metsu schilderde namelijk nóg fijner en met lichtere kleuren. De nauwelijks zichtbare ‘G’ linksonder stond volgens Hoogsteder dan ook niet voor Gabriel, maar was aangebracht door de Rotterdammer Joost van Geel, „een compleet onderschat talent met een heel klein oeuvre”. De geraamde waarde van Het kantwerkstertje: 250.000 euro. Waar het zeldzame meesterwerk zich nu bevindt? Joost mag het weten.
Het nieuwe seizoen was koud van start of de eerste sensationele vondst stond alweer in de boeken. „Ik heb Kitty nog nóóit zo opgewonden gezien”, verzekerde presentator Frits Sissing voordat glas- en keramiekexpert Kitty Laméris van wal stak over het bijzondere bierglas van Antwerpse makelij. Het was in 1599 door een adellijk gezelschap uit Friesland gebruikt als ontgroeningsbeker. De eigenares kreeg bijna een hartverzakking toen ze hoorde dat aan het erfstuk 85.000 euro zou opbrengen.
Als de eerste aflevering al vuurwerk oplevert, wat staat de Tussen Kunst & Kitsch-fanaat dan nog meer te wachten deze jaargang? De jubileumaflevering in het Rijksmuseum belooft hoe dan ook spectaculair te worden, met onder andere een tinnen kan die door expert Jan Beekhuizen is betiteld als het hoogtepunt in zijn 23-jarige Tussen Kunst & Kitsch-carrière. Als je daar niet van gaat watertanden…