1 juni 2022

Hoe latin de wereld veroverde (en reggaeton regeert)

Latin veroverde de afgelopen jaren de wereld en is here to stay, óók in de winter. “Het is véél meer dan een vakantiegenre of guilty pleasure.”

De winter van 2012 was ongewoon zacht. In januari kwam de gemiddelde temperatuur zelfs uit op 4,9 graden, bijna 2 graden hoger dan gebruikelijk. Het KNMI heeft het nooit officieel bevestigd, maar de oorzaak laat zich raden: Ai Se Eu Te Pego! voerde van begin januari tot diep in maart de Top 40 aan. De verdwaalde zomerhit van de Braziliaanse zanger Michel Teló bleek het opwarmertje voor een ware hittegolf later dat jaar, toen zijn landgenoot Gusttavo Lima het presteerde om van mei tot augustus de hitlijst te domineren met Balada. Het ‘tche-tche-rere-tche’ galmde door elke kroeg, kantine en huiskamer. En toen moest de allergrootste latin-kraker die ons land ooit gekend heeft nog komen.

Reggaeton regeert
Latin lijkt met de jaren alleen maar aan populariteit te winnen. Toen mister Más Más Más Rolf Sanchez na zijn doorbraak met het Beste Zangers-duet Pa Olvidarte werd gevraagd deze trend te verklaren, was de Dominicaans-Nederlandse zanger kort en bondig: “Eerst was latin alleen te horen in de zomer, een zomerhitje van Enrique Iglesias bijvoorbeeld, nu maakt het niet meer uit of het herfst of winter is. Een Spaans nummer staat gewoon hoog in alle lijsten.” Maar waarom? Wat maakt die latin zó onweerstaanbaar? 

“Latin is een verzamelnaam voor vooral Spaanstalige muziek, en dan natuurlijk het liefst uit Latijns-Amerika”, zegt Michael van Dam, beter bekend als latin-dj Mickster. “Als je het tegenwoordig over latin hebt, heb je het vooral over reggaeton. De charts in landen als Colombia, Chili en Argentinië staan er vol mee.” Klassieke latin-genres als salsa, merengue, tango, bachata, samba en bossa nova hebben één ding gemeen: stilzitten is geen optie. Dat geldt net zo goed voor reggaeton, de immens populaire muziekstroming die het dembow-ritme – vernoemd naar het gelijknamige nummer uit 1990 – combineert met Spaanstalige rap en zang. De Puerto Ricaan die de term introduceerde is ook meteen de koning van het genre: Daddy Yankee. Mickster: “Zijn nummer Gasolina heeft reggaeton in 2004-2005 wereldberoemd gemaakt, vergelijkbaar met wat Suavemente heeft betekend voor de merengue en Obsesión voor de bachata.” 

Zwijmelkoning van de seventies
Vóór de 45-jarige Daddy Yankee – die in maart zijn pensioen aankondigde – van reggaeton het dominante geluid uit Latijns-Amerika maakte, ging het er nog een stuk zachtzinniger aan toe in de latin. De onverwoestbare Cubaanse klassieker Guantanamera was in 1966 één van de eerste internationale hits, ironisch genoeg wel in de kleffe versie van het Amerikaanse easy listening trio The Sandpipers.

Er moest een bijna fataal ongeluk aan de pas komen om ons landje te laten vallen voor een nieuw fenomeen: het latin lover-achtige popidool. Julio Iglesias, keeper bij de reserves van Real Madrid, zag zijn professionele voetbalcarrière in 1963 stranden toen zijn gloednieuwe auto uit de bocht vloog na een avond stappen met vrienden. In het ziekenhuis gaf een zuster hem een gitaar en de rest is geschiedenis: gladde Julio deed in 1970 voor Spanje mee aan het Eurovisie Songfestival en groeide met zoete ballads als Un Canto A Galicia en Quiereme Mucho uit tot de zwijmelkoning van de seventies. De toon was gezet: in zijn voetsporen volgden vele aspirant-Julio’s, en ook zoontje Enrique begon stilletjes te dromen van wereldfaam.

Zonnig, zwoel en zorgeloos
Eind jaren tachtig deed de latin-zomerhit-voor-losse-heupjes zijn intrede met achtereenvolgens La Bamba (‘87), Bamboléo (‘88) en Lambada (‘89). De combinatie zonnig, zwoel en zorgeloos bleek zeer besmettelijk. Mid-jaren negentig danste iedereen simultaan de Macarena en waren drie latere wereldsterren al hard op weg om huishoudnamen te worden in de Verenigde Staten: Ricky uit Puerto Rico, Shakira uit Colombia en voornoemde Enrique uit Spanje. De drie zongen aanvankelijk alleen in het Spaans, maar bekeerden zich precies op tijd tot het ‘Spanglish’, een mix van Spaans en Engels, om een internationale doorbraak te forceren. “In de wereldhits van toen zaten vaak maar een paar woorden Spaans”, vertelt journalist, mc en radio-dj Reinout van Gendt, alias Q-BAH, die samen met Mickster de FunX Latin Podcast maakt. “Het waren wel latin singers, maar ze zongen vooral in het Engels zodat hun muziek ook voor de Noord-Amerikaanse markt interessant was.” 

Ricky Martin katapulteerde zichzelf als eerste naar het sterrendom met María (‘Un, dos, tres!’) en het nog altijd niet stuk te krijgen party anthem Livin’ La Vida Loca, terwijl Enrique Iglesias papa Julio naar de latin lover-kroon stak met de sensuele dansplaat Bailamos, inclusief flamencogitaar. Shakira werd naar de top geholpen door niemand minder dan Gloria Estefan, de Cubaans-Amerikaanse zangeres die vijftien jaar eerder een Engelstalige en uiterst dansbare wereldhit had gescoord met Conga! Estefan schreef mee aan Whenever, Wherever, dat bij ons begin 2002 negen weken op één stond. Ruim negen maanden later kregen 83 Nederlandse meisjes de exotische naam Shakira van hun ouders, negen keer zoveel als het jaar daarvoor.

De wereld snakte naar latin popsterren die seks uitstraalden. We herinneren ons allemaal de videoclip van het met salsa overgoten Let’s Get Loud, waarin de wulps over het podium stuiterende Jennifer Lopez in een zilverkleurig mini-jurkje een Amerikaanse voetbalstadion op zijn kop zet. Platenmaatschappijen en muziekzenders als MTV, TMF en The Box voedden de honger naar alles met een latin sausje; in de zomer van 2000 werd de Nederlandse tv-kijker week in week uit doodgegooid met Que Sí, Que No van een shirtloze Jody Bernal.

Het Despacito-effect
In de jaren nul kreeg de opzwepende latin pop in de hitlijsten gezelschap van een heel ander, ruiger Latijns-Amerikaans geluid: dancehall uit Jamaica. Sean Paul ontpopte zich met Gimme the Light, Get Busy, Like Glue en Temperature tot dé grootmeester van het genre. Volgens Mickster had de steeds bredere beschikbaarheid van internet gigantische invloed op de populariteit van latin. Eerder selecteerden programmeurs van tv- en radiozenders het aanbod waar de consument uit mocht kiezen, nu konden luisteraars die selectie ineens zélf maken. “In de tijd dat wij in Europa de hits van Ricky Martin en Shakira luisterden, was reggaeton al leidend in Latijns-Amerika. In de rest van de wereld ging de populariteit in golven. Danza Kuduro zorgde voor een piek, net als Bailando en El Perdón, maar de allergrootste hit was natuurlijk Despacito.” 

Wat heet: het nummer van Luis Fonsi en Daddy Yankee stond in 2017 maar liefst 15 weken op één, twee weken langer dan Balada. Niet in de laatste plaats dankzij Justin Bieber. “De eerste paar maanden na de release deed Despacito nog helemaal niks”, vertelt Mickster. “Pas toen de remix met Bieber uitkwam ging het echt los. Amerikaanse sterren als Drake, Beyoncé en Nicki Minaj sprongen allemaal bovenop de hype. Logisch: bijna heel Midden- en Zuid-Amerika spreekt Spaans, dus die latin-artiesten hebben een bizar grote afzetmarkt.” Q-BAH zag het ‘Despacito-effect’ zich voor zijn ogen voltrekken. “Ik had Daddy Yankee al een paar keer aangekondigd tijdens optredens in Nederland. Vóór Despacito waren er nog vooral latino’s, daarna stonden er ineens veel meer Nederlanders in de zaal.”

In de slipstream van Despacito scoorde J Balvin, de Colombiaanse troonopvolger van Daddy Yankee, een internationale hit met Mi Gente. Sindsdien kan niemand met zijn handen uit de reggaetonsnoeppot blijven: Taki Taki, Con Altura, Con Calma, Mamacita – de lijst aan hits is eindeloos. “De markt is nu zó groot, dat gaat helemaal nergens over”, zegt Mickster. “Je hoeft alleen maar naar de YouTube-views en Spotify-streams te kijken om te zien dat reggaeton véél meer is dan een ‘vakantiegenre’ of een guilty pleasure.”

TikTok-sterren en Nederlatino’s
De sterren van nu worden al lang niet meer gemaakt door platenmaatschappijen en programmeurs. Sociale media maken de dienst uit; YouTube is inmiddels ingehaald door dansjes-app TikTok als meest invloedrijke platform. Volgens Q-BAH is het nummer Toco Toco To exemplarisch. “Dixson Waz was een nobody uit de Dominicaanse Republiek die in de coronatijd, toen veel Amerikaanse sterren wachtten met het uitbrengen van nieuwe muziek, ineens een wereldster werd. Door TikTok zit zijn muziek nu in Fast & Furious 9 en de game Fortnite, en heeft hij een track met Sean Paul. Ryan Castro uit Colombia en Ir Sais uit Bonaire zijn op vergelijkbare wijze enorme sterren geworden. Dat is het voordeel van latin: het zijn allemaal dansbare muziekgenres, dus de liedjes zijn per definitie een match met TikTok.”

Mickster is blij dat de muziek waar hij zich al twintig jaar hard voor maakt nu zo’n groot publiek weet te bereiken. De latinfeesten en -festivals waar hij en Q-BAH wekelijks dj’en en mc’en zijn praktisch altijd uitverkocht en de populariteit van ‘Nederlatino’s’ als Rolf Sanchez gaat door het dak. “In Nederland is Rolf Sanchez wel echt de nummer één. Voor de latin is het succes van zulke artiesten heel tof, want zo komen mensen in aanraking met muziek waar ze eerder niet zo snel mee in aanraking zouden komen.”

DE GROTE DRIE VAN DE LATIN
Latin is een containerbegrip voor eindeloos veel muzikale stromingen en stijlen. Deze drie voeren al een kwart eeuw de boventoon.

Reggaeton Begin jaren ‘90 ontstaan in Panama, al jaren het meest dominante genre in de latin. Sterk beïnvloed door dancehall, hiphop en Caribische muziek. Daddy Yankee is de koning van de reggaeton, J Balvin de prins. De Puerto Ricaan Bad Bunny was in 2021 de meest beluisterde artiest op Spotify met ruim 9,1 miljard streams.
Grote reggaetonhits: Gasolina, Despacito.

Dancehall Jamaicaanse muziekstroming met wortels in de jaren ‘70. De poppy variant met digitale instrumentatie en snellere ritmes brak in de jaren nul internationaal door met dank aan één man: Sean Paul. Zijn hits kregen de hele wereld aan het dansen en beïnvloedden grote namen als Drake (One Dance) en Rihanna (Work).
Grote dancehallhits: Get Busy, Temperature.

Latin pop Popmuziek met sterke Latijns-Amerikaanse invloeden, gezongen door latino’s en latina’s, vaak in een combinatie van Spaans en Engels. Latin pop explodeerde rond de millenniumwisseling dankzij Ricky Martin, Enrique Iglesias, Shakira en Jennifer Lopez.
Grote latin pop-hits: Macarena, Livin’ La Vida Loca.

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in de Veronica Superguide Zomergids 2022.

(De foto op de homepage is van Siednji Leon via Unsplash.)